Ceną, jaką obecnie płacimy za wiele udogodnień, są zagrożenia płynące z coraz bardziej wszechobecnego promieniowania ultrafioletowego - UV. Głównym jego źródłem jest dziura ozonowa, czyli zredukowana działalnością człowieka warstwa ozonowa, chroniąca naszą planetę przed zgubnym oddziaływaniem określonej części promieniowania słonecznego. Tą szkodliwą częścią są dwa pasma promieniowania UV - UV B i UV A - o długości fali większej niż promieni X, a mniejszej od zwykłego światła. Jednak źródłem tego szkodliwego promieniowania jest nie tylko natura. Są nim również urządzenia wyprodukowane przez człowieka, między innymi lampy halogenowe (zwłaszcza te o bardzo wysokim natężeniu), łóżka opalające czy niektóre źródła światła w zakładach przemysłowych (na przykład oświetlenie fluorescencyjne).
Zagrożenia
Jakie zagrożenia niesie to zgubne promieniowanie dla naszych oczu? Otóż wiele obserwacji i badań klinicznych wykazało, że promieniowanie UV jest niebezpieczne dla tkanek oka. I co gorsza, zagrożenie to nie dotyczy jedynie osób szczególnie (zawodowo) narażonych na oddziaływanie promieniowania UV, gdzie występuje stała na nie ekspozycja. Dotyczy to również osób nie narażonych w jakiś specjalny sposób na wpływ ultrafioletu, gdzie występuje "normalna" ekspozycja na to promieniowanie. W tym ostatnim przypadku zachodzi tak zwany efekt kumulacji, czyli następuje powolne, ale stałe kumulowanie się zmian patologicznych. Warto tutaj wspomnieć, że różne sytuacje życia codziennego mogą nieść mniejsze lub większe zagrożenie promieniowaniem UV i tak na przykład wskaźnik odbicia promieniowania UV od ziemi lub szkła wynosi pięć procent, od papieru siedem procent, a od śniegu i wody aż 80-90 procent. Tak więc zagrożenie promieniowaniem UV jest powszechne i jak wskazują liczne prognozy, będzie się ono nasilało.
Zakres patologii oka, związanych z oddziaływaniem promieni UV jest dość szeroki i dotyczy zarówno przedniej, jak i tylnej części gałki ocznej. Schorzenia przedniego odcinka gałki ocznej wywołane ekspozycją na promieniowanie UV to zmiany rozrostowe - tłuszczyk i skrzydlik na spojówce nagałkowej, a nawet nowotwór in situ spojówki, ponadto tak zwane ekspozycyjne zapalenie rogówki i różne postacie zwyrodnienia rogówki. Zwiększone narażenie na promieniowanie UV wiąże się z procesami szybszego starzenia się oka, przede wszystkim z pojawieniem się zaćmy. W rejonach o dużym nasłonecznieniu stwierdza się znacząco wyższy odsetek występowania zaćmy. Kolejną groĽną patologią wynikłą z oddziaływania promieni UV są schorzenia tylnego odcinka oka. Należy tu wspomnieć o destrukcji ciała szklistego, ale przede wszystkim o zgubnym wpływie tego promieniowania na siatkówkę. Najlepiej poznanymi są efekty cytotoksyczne promieniowania UV, wywołujące retinopathia solaris. Ostatnie badania wykazały zależność pomiędzy przedwczesnym zwyrodnieniem fotoreceptorów siatkówki a promieniowaniem UV.
Tak więc, jak widzimy, szeroki zakres zmian patologicznych pojawia się w tkankach gałki ocznej w wyniku oddziaływania promieniowania UV. A niestety, większość z tych zmian jest trudna w leczeniu - niektóre stany,
jak na przykład zmiany zwyrodnieniowe siatkówki nie poddają się żadnym formom leczenia. I tu po raz kolejny dochodzi do głosu stara prawda, że lepiej zapobiegać niż leczyć.
Ochrona
Na szczęście metody zapobiegania szkodliwemu oddziaływaniu promieniowania UV na oczy są w czasach obecnych stosunkowo proste i szeroko dostępne. Pierwszym i podstawowym środkiem zapobiegawczym są okulary przeciwsłoneczne, wyposażone w filtr blokujący promieniowanie UV. Jednak mimo tego, że używanie takich okularów znacznie zmniejsza ilość promieni ultrafioletowych docierających do oka, nie jest to środek w pełni skuteczny. Zdaniem Amerykańskiej Akademii Okulistycznej (American Academy of Ophthalmology) - wiodącego towarzystwa naukowego na świecie - przy dobrze dobranych okularach przeciwsłonecznych z filtrem UV, do przestrzeni pomiędzy wewnętrzną stroną oprawy a przednią częścią gałki ocznej dociera jeszcze 13 procent promieni ultrafioletowych. Odsetek ten jest jeszcze większy, gdy okulary przeciwsłoneczne są małe lub źle dopasowane. Okulary przeciwsłoneczne są wygodne i chętnie noszone w trakcie spacerów i czynności rekreacyjnych, gdzie mamy większą świadomość występującego zagrożenia promieniowaniem UV. Osoby, które noszą soczewki kontaktowe, również powinny nosić okulary przeciwsłoneczne. Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku ekspozycji na promienie UV pochodzące ze sztucznych źródeł, występujące na stanowiskach pracy, na przykład w biurze. Tutaj okulary przeciwsłoneczne są już mniej użyteczne i niewygodne.
Skuteczną alternatywą w zakresie ochrony oczu przed promieniami UV są soczewki kontaktowe. Szeroki zakres soczewek kontaktowych systematycznej wymiany z filtrem UV oferuje firma Johnson & Johnson. Są to soczewki z rodziny ACUVUE. Zainteresowanie filtrami UV pojawiło się w połowie lat 80, kiedy to zaczęto zajmować się dziurą ozonową i szkodliwym wpływem promieniowania słonecznego na zdrowie, także na oczy. Pojawiła się zatem decyzja - chronić! Zanim zaczęto stosować filtry UV w soczewkach kontaktowych, producenci szukali innych rozwiązań, stosując barwienie soczewek na różne kolory barwnikami uzyskanymi z warzyw. Współcześnie stosowane filtry UV to zazwyczaj syntetyczne monomery wchodzące w skład materiału, z którego wykonana jest soczewka. Dzięki temu są niewidoczne i całkowicie przezroczyste.
Soczewki kontaktowe z filtrem UV warto nosić codziennie, nawet w warunkach niezbyt silnej ekspozycji na słońce. Polecane są wszystkim osobom noszącym soczewki kontaktowe, a w szczególności:
- - osobom ze schorzeniami siatkówki,
- - osobom po operacji zaćmy lub mającym zaćmę,
- - osobom biorącym leki uwrażliwiające na światło (w tym chlorotiazydy, antybiotyki i pigułki antykoncepcyjne),
- - osobom pracującym w warunkach dużego natężenia promieniowania UV, na przykład spawaczom, rybakom, kontrolerom chipów elektronicznych,
- - osobom korzystającym z lamp słonecznych i solariów.
Należy jednak pamiętać o tym, że soczewki kontaktowe z filtrem UV chronią tylko tę część oka, którą pokrywają (rogówkę) wraz z jej wewnętrzną strukturą. Reszta gałki ocznej narażona jest na promieniowanie UV, zatem w warunkach mocnej ekspozycji na słońce należy zakładać również okulary przeciwsłoneczne, oczywiście dobrej jakości, z filtrem UV. Noszenie okularów przeciwsłonecznych pomoże też ograniczyć mrużenie oczu, wywołane przez mocne światło, którego konsekwencją jest zbyt częste mruganie, prowadzące do wysychania soczewek.
Promieniowanie ultrafioletowe stanowi coraz większe zagrożenie dla naszych oczu. Wynika ono z postępu technologicznego. Jednak ten postęp technologiczny można również wykorzystać do skutecznej ochrony naszych oczu przed tym zagrożeniem. I warto z takiej ochrony skorzystać.